دیه چیست؟

دیه که در عرف با نام دیگر خون بها نیز شناخته می‌شود یکی از قوانین دین اسلام است و بر اساس منابع فقهی پول یا مالی می‌باشد که جانی به سبب جنایت نفس و کشتن انسان یا جنایت بر عضو به فردی که صدمه دیده و یا بازماندگان او می‌پردازد.

حقوقدانان از دیه به عنوان کیفر نقدی یاد می‌کنند که از جانی به نفع مجنی علیه یا بازماندگان او گرفته می‌شود؛ میزان دیه در ابتدای هر سال مشخص می‌شود که در دین اسلام میزان دیه در زن و مرد و همچنین در میان فرقه ها متفاوت است.

قرآن کریم در آیه ۹۲ سوره نساء در مورد دیه مسلمانان و خون بها سخن به میان آورده است ولی مبلغ دقیق آن و همچنین تفاوت دیه زن و مرد معین نشده است؛ بر اساس نظر فقها میزان دیه مردان مسلمان بر اساس ۶ معیار قابل تعیین است که در ادامه ذکر شده‌اند:

• ۱۰۰۰ گوسفند
• ۲۰۰ گاو
• ۱۰۰ شت
• ۲۰۰ دست حله یمنی
• ۱۰۰۰ دینار طلا
• ۱۰۰۰۰ درهم نقره

انواع دیه

جنایات به سه نوع عمدی، شبه عمد و خطای محض تقسیم می‌شود؛ هرچند بر اساس قوانین اصل بر این است که دیه فقط به جنایات غیر عمدی تعلق می‌گیرد اما در جنایت عمدی نیز در صورت وجود شرایط ممکن است قصاص به دیه تبدیل شود که در ادامه شرح خواهیم داد:

• جنایت عمدی: یکی از مصادیق بارز جنایت عمدی، جنایتی است که فرد هم قصد جنایت و هم قصد نتیجه را داشته است؛ هرچند این امر موجب حق قصاص است اما فرد آسیب دیده می‌تواند از قصاص چشم پوشی کرده و به جای آن دیگه دریافت کند.
• جنایت شبیه عمد: یکی از مصادیق بارز جنایت شبه عمد این است که فرد قصد ارتکاب جرم را داشته اما قصد نتیجه را نداشته است؛ به این موارد دیه تعلق می‌گیرد.
• جنایت خطای محض: از مصادیق بارز جنایت خطای محض می‌توان به مواردی اشاره کرد که فرد نه قصد جنایت و نه قصد نتیجه حاصل شده از جنایت را نداشته است که دیه به این مورد هم تعلق می‌گیرد.

چه زمانی دیه افزایش می‌یابد؟

یکی از مباحثی که برای افراد غیر حقوقی بسیار جالب است مبحث تغلیظ دیه در ماه‌های حرام است که این سنت قبل از اسلام پابرجا بوده و هدف از آن ایجاد امنیت برای اشخاصی است که می‌خواهد به حج بروند یا تجارت کند؛ تغلیظ دیه به معنای شدت دادن و تشدید کردن میزان خون بها می‌باشد که فقط در جنایت بر نفس یا همان قتل صورت می‌گیرد و در جنایت بر عضو به هیچ عنوان تغلیظ دیه نداریم.

مواردی که شامل تغلیظ دیه می‌شوند در قانون مشخص شده که فقط در دو مورد قابلیت اعمال دارد:

• قتل در ماه‌های حرام
• قتل در حرم کعبه

ماه‌های حرام شامل محرم، رجب، ذی‌القعده و ذی‌الحجه می‌باشد که تنها یکی از شروط افزایش میزان دیه می‌باشد و دومین شرط تغلیظ دیه این است که هم جنایت و هم فوت در یکی از ماه‌های حرام یا حرم کعبه صورت گرفته باشد؛ بنابراین اگر جنایت در یکی از ماه‌های حرام صورت گرفته باشد و فوت در ماه‌های غیرحرام صورت بگیرد تغلیظ دیه اعمال نخواهد شد.

دیه در صورت تغلیظ، به میزان یک سوم به دیه اصلی افزوده می‌شود؛ جالب است بدانید دیه تنها یک بار تغلیظ می‌شود برای مثال اگر قتلی در ماه حرام و در حرم کعبه اتفاق بیفتد، دیه تنها یک بار تغلیظ می‌شود.

در تغلیظ دیه فرقی میان افراد بالغ و نابالغ، مرد و زن، مسلمان و نامسلمان وجود ندارد؛ در مواردی که دیه از طرف عاقله یا بیت المال پرداخت می‌شود نیز حکم افزایش دیه در ماه‌های حرام به میزان یک سوم جاری می‌باشد.

تفاوت دیه زن و مرد

در برخی از روایات به نابرابری جنسیتی میان مرد و زن اشاره شده به همین خاطر بیشتر فقها بر این باورند که دیه قتل زن نصف  دیه قتل مرد است؛ این حکم این چنین توجیه می‌شود که اگر مردی به قتل برسد از نظر اقتصادی برای خانواده زیان بارتر خواهد بود.

یکی از نقدهای وارده بر این توجیه این است که ممکن است در یک خانواده زن سرپرست باشد و اگر زیان اقتصادی ملاک است باید ویژگی منحصر به فرد افراد در نظر گرفته شود.

دیه در ایران

بر اساس قوانین ذکر شده در قانون مجازات اسلامی دیه تنها به جنایات غیر عمدی تعلق می‌گیرد، اما در جنایات عمدی نیز به دلیل شرایط خاص یا گذشته ولی دم از قصاص ممکن است قصاص به دیه تبدیل شود؛ پرداخت دیه بر عهده خود فرد مقصر می‌باشد و اگر فوت نماید از ماترک وی پرداخت می‌شود اما در برخی از موارد پرداخت دیه بر عهده عاقله، بیت المال و یا شرکت‌های بیمه‌گر می‌باشد، از مواردی که پرداخت دیه بر عهده شرکت‌های بیمه گر می‌باشد می‌توان به تصادفات رانندگی اشاره نمود.

تفاوت ارش و دیه

یکی از بارزترین تفاوت‌های ارش و دیه این است که میزان دیه در شرع مقدس تعیین شده است، اما ارش نوعی مجازات نقدی غیرمقدر است که میزان آن در شرع مقدس اسلام مشخص نمی‌باشد؛ دیه در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه و با نظر مقام معظم رهبری تعیین و به دستگاه‌های اجرایی اعلام می‌گردد اما میزان ارش با توجه به نوع، کیفیت و تاثیر جنایت بر سلامت فرد آسیب دیده و با جلب نظر کارشناس توسط دادگاه معین می‌گردد.

بر اساس ماده ۵۶۲ قانون مجازات اسلامی در مورد ارش تفاوتی میان زن و مرد نیست اما میزان ارش جنایت وارده بر اعضا و منافع زن نباید بیشتر از دیه اعضا و منافع او باشد اگرچه مساوی با ارش همان جنایت در مرد باشد؛ اما در دیه، دیه زن و مرد در اعضا و منافع تا کمتر از یک سوم دیه کامل مرد یکسان است چنانچه یک سوم یا بیشتر شود دیه زن به نصف تقلیل می‌یابد.

مهلت پرداخت دیه و ارش

در قسمت‌های قبلی مقاله به تفاوت دیه و ارش پرداختیم؛ در صورتی که سوالات بیشتری در ذهن شما شکل گرفته می‌توانید از وکیل کیفری یا وکیل آنلاین مشورت بگیرید؛ در این بخش به مهلت پرداخت دیه و ارش می‌پردازیم که قانونگذار مهلت معینی را برای پرداخت دیه مشخص کرده است اما مهلت معینی را برای پرداخت ارش در نظر نگرفته است؛ مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جنایت به نحو زیر می‌باشد مگر اینکه به صورت دیگری تراضی شود:

• در جنایت عمدی موجب دیه ظرف یک سال قمری
• در جنایت شبه عمد ظرف دو سال قمری
• در جنایت خطای محض ظرف سه سال قمری

جالب است بدانید هرگاه پرداخت کننده نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدام نماید محکوم له مکلف به قبول آن است؛ همچنین در جنایات عمدی زمانی که قصاص به دیه تبدیل می‌شود اما مهلت پرداخت آن توسط طرفین مشخص نمی‌گردد دیه باید ظرف یک سال از زمان تراضی پرداخت گردد.

پایان

در این مقاله از سایت حق‌جویان به این سوال که دیه چیست پاسخ دادیم؛ همانگونه که در مقاله ذکر کردیم دیه مقدار پول یا مالی است که در جنایات غیر عمدی و در صورت تراضی در جنایت عمدی به فرد آسیب دیده یا ولی دم او پرداخت می‌شود و میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضاییه و با نظر رهبر معظم انقلاب مشخص می‌گردد.

از آنجایی که محاسبه مقدار دیه و ارش و همچنین احکام آن برای افراد کمی دشوار است می‌توانید از وکلای کیفری و آنلاین ما برای مشاوره در امور کیفری بهره‌مند شوید؛ متشکریم که تا انتهای مقاله همراه تیم حق‌جویان بودید.